Nagroda Nobla z AI trafia do…
Co roku laureaci odbierają prestiżowe wyróżnienia podczas uroczystej gali w grudniu w Sztokholmie i Oslo. Choć nie istnieje kategoria poświęcona bezpośrednio sztucznej inteligencji (AI), to właśnie ona była cichym bohaterem Nobli naukowych w 2024 roku. Osiągnięcia związane z AI znalazły się w centrum uwagi, a docenione zostały zarówno fundamentalne prace nad uczeniem maszynowym, jak i przełomy na styku informatyki i chemii.
Fizyka Noblowska: Fundamenty AI – Hopfield i Hinton
Nagroda Nobla z fizyki w 2024 roku trafiła do Johna J. Hopfielda oraz Geoffreya E. Hintona za „fundamentalne odkrycia i wynalazki, które umożliwiają uczenie maszynowe za pomocą sztucznych sieci neuronowych”. Warto podkreślić, że kluczowe badania Johna J. Hopfielda pochodzą z pierwszej połowy lat 80. XX wieku! To właśnie wtedy powstały słynne sieci Hopfielda – algorytmy inspirowane działaniem ludzkiego mózgu, które do dziś znajdują zastosowanie w rozpoznawaniu wzorców czy rekonstrukcji niepełnych danych.
Co ciekawe, pierwsze chatboty – takie jak Eliza z lat 60 – już wtedy rozbudzały wyobraźnię środowisk naukowych i publiczną debatę o tym, co komputery będą potrafiły robić. To był czas dużego entuzjazmu wokół sztucznej inteligencji, który z pewnością inspirował takie umysły jak Hopfielda. Podobnie jak w sztuce, także w nauce czasami na uznanie trzeba czekać dekady – nagroda z 2024 roku jest tego najlepszym przykładem.
Więcej o tych badaniach przeczytasz na oficjalnej stronie Nagrody Nobla.
Chemia: Sztuczna inteligencja projektuje białka
Równie przełomowe było rozstrzygnięcie w dziedzinie chemii. Nagroda trafiła do Davida Bakera (USA) oraz Demisa Hassabisa i Johna M. Jumpera (Wielka Brytania) za przełomowe prace nad obliczeniowym projektowaniem i przewidywaniem trójwymiarowej struktury białek. To właśnie dzięki AI – przede wszystkim przełomowemu systemowi AlphaFold stworzonym przez zespół DeepMind – nauka rozwiązała problem, któremu nie mogła sprostać od ponad 50 lat: przewidywanie struktury białka na podstawie sekwencji aminokwasów. Dzięki temu możliwy staje się szybki postęp w biotechnologii, projektowaniu leków czy zrozumieniu chorób.
A co z ekonomią?
Nagroda Banku Szwecji w dziedzinie nauk ekonomicznych za rok 2024 przypadła Daronowi Acemoglu, Simonowi Johnsonowi oraz Jamesowi A. Robinsonowi. Ich prace dotyczą wpływu instytucji politycznych na możliwości rozwoju społeczno-gospodarczego. Choć nie są bezpośrednio związane z AI, stanowią doskonały przykład myślenia systemowego i modelowania złożonych zjawisk, co ideowo zbliża je do sztucznej inteligencji.
AI pisze naukowe artykuły – czy czeka ją Nagroda Nobla?
Dynamiczny rozwój AI w nauce najlepiej obrazuje wydarzenie z 2024 roku, gdy po raz pierwszy autonomiczny model sztucznej inteligencji stworzył i opublikował recenzowany artykuł naukowy bez udziału człowieka. Praca „Compositional Regularization: Unexpected Obstacles in Enhancing Neural Network Generalization” została w całości napisana przez model AI Scientist-v2 firmy Sakana AI i przyjęta na prestiżową konferencję naukową ICLR 2025.
Co więcej, warto podkreślić, że choć ten przełomowy artykuł powstał całkowicie autonomicznie, to obecnie większość prac naukowych, w których wykorzystuje się sztuczną inteligencję, jest pisana przez ludzi – jednak z szerokim wsparciem AI. Autorzy coraz częściej korzystają z modeli językowych i narzędzi AI do generowania draftów, analizy danych czy nawet formułowania hipotez. Taka współpraca człowieka z maszyną nie jest niczym złym – wręcz przeciwnie, jest oznaką nowoczesnej nauki.
W publikacjach naukowych coraz częściej pojawiają się disclaimery informujące, jakie modele AI były wykorzystane, w jakim zakresie wspierały autora oraz że ostateczna odpowiedzialność za treść i jej rzetelność spoczywa na ludzkim badaczu. Autorzy dbają, by każdy fragment tekstu przeszedł ich krytyczną weryfikację, a wyniki zostały ponownie przeanalizowane i potwierdzone.
Ta transparentność i świadomość odpowiedzialności za publikowane badania są kluczowe, aby zachować wysokie standardy naukowe. Pokazuje to, że AI jest narzędziem wspierającym kreatywność i dokładność, ale ludzki umysł pozostaje niezbędnym arbitrem wartości i wiarygodności wiedzy.
To wydarzenie oraz zmiany w praktykach publikacyjnych prowokują pytania o przyszłość: czy sztuczna inteligencja jako „autonomiczny twórca” może kiedyś stać się pełnoprawnym laureatem Nagrody Nobla? Dzisiaj nagrody te są formalnie zarezerwowane dla ludzi, choć granica między ludzką a maszynową twórczością stale się zaciera.
Przewrotny Nobel z AI – znak nowych czasów?
Tegoroczna nagroda z 2024 roku pokazuje niezwykłą ewolucję – AI przenika dziś każdą dziedzinę nauki, będąc zarówno narzędziem, jak i często katalizatorem przełomowych odkryć. Od sztucznych neuronów Hopfielda z epoki, gdy komputery uczyły się mówić jak Eliza, przez głębokie sieci Hintona i przełomy w biotechnologii aż po autonomiczną „kreatywność” AI – każda dekada przynosi nieoczekiwane efekty działań zainicjowanych wiele lat wcześniej.
